HER YÖNÜYLE SOSYAL GÜVENLİK DESTEK PRİMİ
Kamuoyunda en çok merak edilen konuların başında hiç şüphesiz Sosyal Güvenlik Destek Primi kesintisi gelmekte.
Peki Sosyal Güvenlik Destek Primini kimler öder?
İşte 14 soru ve cevaptan oluşan SGDP kesintisinin tüm yönleriyle ayrıntıları
Sosyal Güvenlik Destek Primi Nedir?
Kamuoyunda en çok merak edilen konuların başında hiç şüphesiz Sosyal Güvenlik
Destek Primi kesintisi gelmekte. Peki Sosyal Güvenlik Destek Primini kimler öder?
İşte 14 soru ve cevaptan oluşan SGDP kesintisinin tüm yönleriyle ayrıntıları.
1- Sosyal güvenlik destek primi (SGDP) nedir?
SGDP belirli yaş, sigortalılık süresi ve prim ödeme gün sayısı şartını yerine getirip
emeklilik ve yaşlılık aylığı bağlanan sigortalıların yaşlılık aylığı kesilmeden hizmet akdine
tabi çalışmaları halinde işverenlerinden, kendi nam ve hesabına tabi çalışmaları halinde
kendilerinden alınan primdir.
2- SGDP uygulamasına ne zaman başlanmıştır?
(4/a) (SSK)
sigortalıları yönünden SGDP uygulamasına 6/5/1986 tarihinden
itibaren başlanılmış olup bu tarihten sonra yaşlılık aylığı bağlanan SSK sigortalılarının
yeniden çalışmaya başlayıp istekte bulunmaları halinde SGDP ödenmesi imkan
sağlanmıştır. Bağ-Kur, Emekli Sandığı ya da banka sandıklarına göre emekli olup (4/a)
kapsamında çalışmaya başlayanlar da 6/5/1986 tarihinden itibaren SGDP’ye tabi
tutulmuşlardır.
1/10/1999 tarihinden itibaren (4/a) kapsamında yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra
serbest avukat veya noter olarak çalışmalarını sürdürenlerin aylıklarından sosyal yardım
zammı dahil % 15 oranında SGDP kesilmeye başlanmıştır.
(4/b) (Bağ-Kur)
sigortalılarından emekli olduktan sonra Bağ-Kur kapsamında
çalışması olanlar hakkında SGDP uygulamasına ilk defa 8/9/1999 tarihinden itibaren
başlanılmıştır. Bağ-Kur sigortalılarının aylıklarından % 10 oranında SGDP kesintisi
yapılmıştır.
SSK, Emekli Sandığı ya da banka sandıklarına göre aylık alıp (4/b) kapsamında
çalışmaya başlayanlardan ticari kazanç veya serbest meslek kazancı dolayısıyla gerçek
veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlardan 2/8/2003, gelir vergisinden muaf olup
esnaf ve sanatkar sicili ile birlikte kanunla kurulu meslek kuruluşuna usulüne uygun
olarak kayıtlı olanlar ve şirket ortaklarından 28/1/2004 tarihinden itibaren 12 nci gelir
basamağının % 10’u oranında SGDP alınmaya başlanmıştır. Bu kişiler SGDP prim tutarını
Bağ-Kur’a ödemişlerdir.
3- SGDP primini kim öder, SGDP prim oranı nedir?
İşverenler sigortalılara ödedikleri ücretten sigortalıya ilişkin SGDP hissesini kesip
Kuruma bildirim yaparlar. (4/a) sigortalılarının yaşlılık aylıklarından SGDP kesilmez. 2008
yılı Ekim ayı başından sonra emekli olup (4/a) kapsamında çalışması olanlardan kısa vade
sigorta prim oranına % 30 ilave edilerek SGDP alınır. 1/10/2008-31/8/2013 tarihleri
arasında SGDP oranı % 31,5 ile 36,5 arasında değişmekte olup 1/9/2013 tarihinden sonra
bu oran % 32 olacaktır. % 30 oranındaki SGDP’nin ¼’ü sigortalı, ¾’ü işveren hissesi olup
işveren kısa vade primini de ilave ederek Kuruma bildirim yapar.
2008 yılı Ekim ayı başından sonra yaşlılık ve emeklilik aylığı bağlanıp (4/b)
çalışması olanların aylıklarından 2008 yılında % 12, 2009 yılında % 13, 2010 yılında %
14 ve 2011 yılından itibaren de % 15 oranında SGDP kesilmektedir.
4- SGDP yönünden yapılan yardımlar nelerdir?
(4/a) sigortalıları yönünden SGDP ödenmiş sürelerde sigortalılara iş kazası ve
meslek hastalıkları sigortası yönünden yardım yapılmakta olup, bu süreler malullük,
yaşlılık ve ölüm sigortaları yönünden sigortalılık süresi sayılmamakta, primler toptan
ödeme olarak iade edilmemekte ve hizmet birleştirilmesinde dikkate alınmamaktadır.
(4/b) sigortalıları yönünden SGDP ödenmiş süreler sigortalılık süresi
sayılmamakta, primler toptan ödeme olarak iade edilmemekte ve hizmet
birleştirilmesinde dikkate alınmamaktadır.
5- 2008 yılı Ekim ayı başından itibaren ilk defa çalışmaya başlayıp emekli
olacakların durumu?
5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 2008 yılı Ekim ayı başından sonra (4/a) ve
(4/c) sigortalısı olup yaşlılık aylığı bağlananlardan yeniden çalışmaya başlayanlardan
kendi nam ve hesabına tarımsal faaliyete tabi çalışanlar haricindeki sigortalıların bağlanan
yaşlılık aylıkları kesilecektir. Aylıkları kesilen sigortalılardan kısa vade, uzun vade ve genel
sağlık sigortası primi alınacak, bu çalışmaları sona erdikten sonra yeni aylıkları bu
hizmetleri de dahil edilerek yeniden hesaplanacaktır. Bunlardan SGDP kesilmeyecektir.
2008 yılı Ekim ayı başından sonra ilk defa (4/a), (4/b) ve (4/c)’ye tabi çalışıp
yaşlılık aylığı bağlanan kişilerden kendi nam ve hesabına tarımsal faaliyeti olanlar dışında
(4/b) sigortalıları bulunanlardan Kuruma yazılı istekte bulunanların yaşlılık aylıkları
kesilmeyecek ancak bunların aylıklarından % 15 oranında SGDP kesilecektir.
6- Emeklilik ve yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra kamu sektöründe
çalışmaya başlayanlardan SGDP kesilir mi?
(4/a), (4/b) ve (4/c) kapsamında emeklilik ve yaşlılık aylığı bağlananların kamuya
ait işlerde (genel bütçeye dahil daireler, katma bütçeli idareler, döner sermayeler, fonlar,
belediyeler, il özel idareleri, belediyeler ve il özel idareleri tarafından kurulan birlik ve
işletmeler, sosyal güvenlik kurumları, bütçeden yardım alan kuruluşlar ile özel kanunla
kurulmuş diğer kamu kurum, kurul, üst kurul ve kuruluşları, kamu iktisadi teşebbüsleri ve
bunların bağlı ortaklıkları ile müessese ve işletmelerinde ve sermayesinin % 50’sinden
fazlası kamuya ait olan diğer ortaklıklarda) (4/a) ya da (4/c) yönünden yeniden çalışmaya
başlamaları halinde emeklilik ve yaşlılık aylıkları kesilmekte olup bunlar hakkında SGDP
hükümleri uygulanmamaktadır.
7- Emeklilik ya da yaşlılık aylığı kamu sektöründe çalışmaya başlaması
nedeniyle kesilenlerin bu işlerden ayrıldıktan sonra kesilen aylığı nasıl bağlanır?
(4/a) kapsamında çalışıp yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra kamu sektörüne ait
işlerde (4/a) kapsamında çalışanlar hakkında uzun vade, kısa vade ve genel sağlık
sigortası primi alındığından bu çalışmalar dahil edilerek yaşlılık aylığı yeniden
bağlanmaktadır.
(4/a) ve (4/b) kapsamında yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra kamu sektörüne ait
işlerde (4/c) kapsamında çalışanların hizmet birleştirme kapsamında
değerlendirilmeyerek bu çalışmalara ait kesenek ve karşılıklar toptan ödeme olarak iade
edilmekte, (4/a) ve (4/b) kapsamında kesilen yaşlılık aylığı güncellenerek sigortalılara
ödenmektedir.
(4/c) kapsamında çalışıp emekli aylığı bağlandıktan sonra kamu sektörüne ait
işlerde (4/c) kapsamında çalışanların aylıkları gerek 5434 sayılı Kanunun 99 uncu
maddesine gerekse 5335 sayılı Kanunun 30 uncu maddesine göre kesildiğinden emekli
aylığının yeniden bağlanmasında bu çalışmalar da dahil edilerek emeklilik aylığı yeniden
hesaplanmaktadır.
8- SGDP kimlerden kesilmez?
– Kendi nam ve hesabına tarımsal faaliyette bulunup bu kapsamdaki çalışmaları
nedeniyle emekli olanlarla, hizmet akdine tabi çalışması dolayısıyla, kendi nam ve
hesabına bağımsız çalışan ya da devlet memuru olarak emekli olduktan sonra kendi nam
ve hesabına tarımsal faaliyette bulunanların aylıkları kesilmez, bunlar hakkında SGDP
hükümleri uygulanmaz.
– Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce
yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerinden yaşlılık ve emekli
aylığı alanlardan SGDP kesilmez. Bunlar hakkında işverenleri tarafından kısa vadeli
sigorta kolları ile genel sağlık sigortası primleri ödenir.
– Cumhurbaşkanlığına seçilenler, dışarıdan Bakanlar Kurulu üyeliğine atananlar,
yasama organı üyeliğine seçilenler, mahalli idareler seçimleri sonucuna göre görev
alanlar, sadece toplantı veya huzur ücreti ya da hakkı ödenen görevleri yürütenler ile
yönetim ve denetim kurulu üyeliği ücreti karşılığında görevlendirilenler, yaş haddini
aşmamış olmaları kaydıyla her derece ve türdeki örgün ve yaygın eğitim kurumlarında
ders ücreti karşılığı ders görevi verilenler, vakıf üniversitelerinde görev alanlar, özel
kanunlarında emeklilik veya yaşlılık aylığı kesilmeksizin çalıştırılma veya görev yapma
hakkı verilenlerden Cumhurbaşkanı tarafından atananlar, Başbakan tarafından atananlar,
Bakanlar Kurulu kararı veya müşterek kararname ile atanan veya görevlendirilenler ve
Türkiye Büyük Millet Meclisince yapılan seçimler sonucunda görev verilenler ile 2547 sayılı
Yükseköğretim Kanununun 60 ıncı maddesinin (a) fıkrası uyarınca Yasama Organı
üyeliğinin bitiminden sonra öğretim üyesi olarak atanmış olanlar
9- Avukat ve noterler hakkında SGDP yönünden nasıl işlem yapılır?
2008 yılı Ekim ayı başından önce (4/a) kapsamında yaşlılık aylığı bağlandıktan
sonra serbest avukat olarak çalışan ya da noterlik yapanların aylıklarından % 15 oranında
sosyal güvenlik destek primi kesilmiştir.
(4/a) ya da (4/c) kapsamında çalışanlar hariç avukatlık ve noterlik mesleği gelir
vergisi mükellefiyetine tabi olmayı gerektirdiğinden, bu çalışmalar (4/b) kapsamında
çalışma olarak değerlendirilmektedir.
2008 yılı Ekim ayı başından sonra yaşlılık ve emekli aylığı bağlanıp avukatlık ve
noterlik yapanların aylıklarından 2008 yılında % 12, 2009 yılında % 13, 2010 yılında %
14 ve 2011 yılında itibaren de % 15 oranında SGDP kesilmiştir.
2008 yılı Ekim ayı başından önce (4/c)’den emekli aylığı alıp avukatlık ya da
noterlik yapanlardan 1/2/2012 tarihinden itibaren SGDP kesintisi yapılmaya başlanmıştır.
10- Banka sandıklarından emekli olup (4/b) kapsamında çalışanlar
hakkında ne yapılır?
506 sayılı Kanunun geçici 20 nci maddesine tabi banka sandıklarından emekli
olanlar hakkında Sosyal Güvenlik Kurumuna devredilinceye kadar sandık mevzuatı
doğrultusunda işlem yapılmakla birlikte sandık emeklilerinin kendi nam ve hesabına
çalışmaları halinde bankalarca aylıklarından SGDP kesilerek Kurumumuza
bildirilmektedir.
11- 3201 sayılı Kanuna göre yurtdışı hizmet sürelerini borçlanarak aylık
bağlananlardan Türkiye’de çalışmaya başlayanlar hakkında ne yapılır?
Yurtdışı hizmet borçlanması yaparak emekli olanlardan Türkiye’de çalışmaya
başlayanların aylıkları 19/6/2012 tarihine kadar kesilmekte, bunlar hakkında SGDP
hükümleri uygulanmamakta iken bu tarihten itibaren yurtdışı hizmetleri borçlanarak aylık
bağlananların Türkiye’de sigortalı olarak çalışmaya başlamaları halinde SGDP’ye tabi
olmalarına imkan sağlanmıştır.
12- SGDP çakışmalarında ne yapılır?
Hizmetlerin birleştirilmesine yönelik yapılan işlemlerde sigortalının aynı anda
birden fazla statüye tabi olması mümkün olmadığından yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra
özel sektöre tabi işlerde işveren yanında çalışıp SGDP’ye tabi olanlar ile kendi nam ve
hesabına çalışması olup aylığından SGDP kesintisi yapılanlar hakkında 1/3/2011 tarihine
kadar önce başlayan sigortalılık statüsüne göre işlem yapılmakta, 1/3/2011 tarihinden
sonra ise hizmet akdine tabi sigortalılık geçerli sayıldığından aynı anda kendi nam ve
hesabına çalışması bulunanların aylığından yapılan SGDP kesintisi kaldırılmaktadır.
13- Kendi nam ve hesabına çalışması bulunanların SGDP borçları nasıl
yapılandırılır?
25/2/2011 tarihinden önceki aylara ilişkin SGDP borçları 6111 sayılı Kanunla;
– 1980/Ocak ayından 2004/Aralık ayına kadar toptan eşya fiyatları endeksi (TEFE)
aylık değişim oranları,
– 2005/Ocak ayından 2011/Şubat ayına kadar (bu ay dahil) üretici fiyatları endeksi
(ÜFE) aylık değişim oranları,
basit usulde uygulanmak, gecikme cezası ve gecikme zammı yerine tahsil edilmek,
peşin ya da 6, 9, 12 ve 18 eşit taksitte ödenmesi halinde taksitlendirme farkı ilave
edilmek suretiyle ve ikişer aylık taksit süresi içinde ödenmek kaydıyla yapılandırılmıştır.
6385 sayılı Kanunla kendi nam ve hesabına tabi çalışması bulunanlardan
2013 yılı
Mart ayı sonuna
kadar olan SGDP’ye ait borçlarını 1/2/2013 tarihinden itibaren dört
ay içinde (30/5/2013 tarihine kadar) başvurmaları halinde 6111 sayılı Kanunla getirilen
şartlarla taksitlendirebileceklerdir.
14- SGDP primi alınması Anayasaya aykırı değil midir?
Kendi nam ve hesabına çalışması bulunanlardan alınan SGDP karşılığında herhangi
bir sosyal sigorta yardımı yapılmaması, bu kesintinin herhangi bir nedeninin bulunmadığı,
Devletin otoritesine dayanarak vatandaşından karşılıksız olarak aldığı her türlü vergi,
resim, harç ve benzerlerinin hukuk devleti ilkesi ile bağdaşmaması gerekçe gösterilerek
Anayasaya aykırılığı nedeniyle itiraz başvurusu yapılmış, Anayasa Mahkemesi 5/11/2008
tarihli ve 27045 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan kararıyla Anayasanın 2 nci
maddesindeki hukuk devleti ilkesiyle toplum yaşamında eşitlik temeline dayanan adil bir
hukuk düzeni kurulması amaçlandığı; SGDP uygulamasıyla, çalışmaya devam ederek
kazanç sağlayanlarla sağlamayanlar arasında adil bir dengenin kurulmasının sağlandığı,
sosyal güvenlik destek priminin, sosyal güvenlik kurumlarının mali yapılarının
güçlendirilmesi ve böylece sosyal sigortacılık faaliyetinin sürdürülebilmesi amacına yönelik
olduğu, bu uygulamanın sosyal güvenlik sistemi çerçevesinde değerlendirilmesi
yapıldığında, emekli olan bir sigortalının işine devam etmesinin, hem istihdamı menfi
yönde etkilediği, hem de sigortalı sayısının artmasını engellediği, dolayısıyla, emekli olan
kişilerin işlerini başkalarına devretmek suretiyle genç sigortalıların sisteme dahil
olmalarını teşvik etmenin, bu mümkün olmadığı takdirde, alınacak SGDP ile sisteme
katkılarının sağlanmasının hedeflendiğinin anlaşıldığı, Anayasanın 60 ıncı maddesinde yer
alan
“Herkes sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli
tedbirleri alır ve teşkilatı kurar.”
şeklindeki anayasal düzenleme çerçevesinde
değerlendirildiğinde; herkesin sosyal güvenlik hakkından yararlanabilmesi bakımından
sosyal güvenlik kurumlarının mali yapılarının güçlendirilmesine ihtiyaç bulunduğu; bu
bağlamda, itiraz konusu kuralın, Anayasanın 60 ıncı maddesinde sözü edilen tedbirler
kapsamında değerlendirilmesi gerektiği, ayrıca, sosyal ve ekonomik haklar alanında
Devlete yüklenen görevlerin, Anayasanın 65 inci maddesinde belirtildiği biçimde mali
kaynakların yeterliliği ölçüsünde yerine getirilebileceğinden SGDP uygulamasının
Anayasa’ya aykırı olmadığına karar vermiştir.
